Zelfvoorzienend wonen in Limburg

In 2022 vroeg het Ministerie van Maak honderd Hollandse ontwerpbureaus om een plan te presenteren dat 10.000 klimaatbestendige woningen op een duurzame manier inpast op een locatie van een vierkante kilometer, ergens in Nederland. OD205 koos als plangebied een terrein in Parkstad Limburg – en draaide de opgave om: hoe kunnen we hier wonen zonder dat we van het landschap meer vragen dan het geven kan?

OD205 was een van de honderd ontwerpbureaus die in 2022 werden geselecteerd door het Ministerie van Maak om mee te denken over de radicale wederombouw van Nederland en concrete oplossingen aan te reiken voor de grote opgaven als het woningtekort, de energietransitie en klimaatverandering. Het Ministerie van Maak vroeg de bureaus om onderzoek te doen naar de ontwikkeling van 10.000 klimaatbestendige woningen binnen een gebied in Nederland en hiervoor een ontwerp en een maquette te maken.

Met een testkit van het Ministerie van Maak - een blanco maquette van een vierkante meter met 10.000 woningen op schaal en een aantal andere bouwstenen – maakte OD205 een ontwerp voor een locatie van een vierkante kilometer rond het beekdal van de Geleenbeek, ten westen van Heerlen. Met het ontwerp bouwde OD205 verder op eerder onderzoek in de regio: het bureau ontwikkelde in het verleden een ontwerpstrategie voor het terugbrengen van een herkenbare identiteit voor de regio Parkstad Limburg.

De maquette van OD205 beantwoordt niet de vraag van het Ministerie van Maak hoe op die vierkante kilometer in Limburg 10.000 klimaatbestendige woningen kunnen worden toegevoegd. OD205 zette een stap terug en draaide de vraag om: hoe willen en kunnen we in de toekomst eigenlijk wonen? En wat kan de restruimte in het gebied – de ruimte die overblijft na aftrek van bestaande woningbouw, infra en landschap - aan bewoners nog aan, wanneer we willen dat die nieuwkomers - alleen of als collectief - zelfvoorzienend leven op een eigen stuk grond? Zonder daarbij over de grenzen heen te stappen van wat het landschap opbrengt en het gebied uit te putten.

Uitgaand van de berekening dat voor dat zelfvoorzienende leven 200 vierkante meter grond per persoon nodig is – voor wonen, om eten te verbouwen (plus wisselgrond) en voor het houden van dieren – vulde OD205 het plangebied in met 4.500 woningen. Daarbij werd de Geleenbeek ingezet voor het opwekken van duurzame energie in de vorm van waterkracht, gebruik makend van het verval in het gebied.

In het raster van percelen van 200 vierkante meter dat OD205 over het plangebied legde, is een aantal woonvarianten uitgewerkt - van individuele bewoning tot collectieve bewoning in verschillende configuraties. In de collectieven implementeerde OD205 bruikbare elementen uit de lokale Limburgse landgoedtypologie, en uit bekende voorbeelden van collectief wonen in de moderne architectuurgeschiedenis. In de maquette van OD205 wordt collectief gewoond aan uiteenlopende soorten hoven en met een mix van bewoners die gezamenlijk alle deeltaken binnen het zelfvoorzienende collectief uitvoeren.

De maquette van OD205 was in 2022 te zien op de expositie van 100 maquettes die het Ministerie van Maak presenteerde tijdens de tiende editie van de Architectuur Biennale Rotterdam, in de Ferro Dome in het M4H-gebied.