De weg naar de toekomst
In de Arnhemse wijk Malburgen is het gebied rond de Nijmeegseweg aangewezen als inbreidingslocatie: zo'n 600 woningen moeten er een plek krijgen. De Nijmeegseweg is al decennialang een drukke verkeersader en vormt de zuidelijke toegang tot Arnhem. De bewoners van de wijk waarderen het vele groen en de grote bomen in de middenberm van de weg, maar de breedte en opzet van de Nijmeegseweg delen Malburgen onmiskenbaar in tweeën. Met een rigoureus andere kijk op het karakter van het verkeer, maakte OD205 de weg vrij om via de inbreidingsplannen Malburgen Oost en West weer bij elkaar te brengen.
In zijn verkeerskundige betekenis is de Nijmeegseweg te vergelijken met de radiale wegen aan de noordkant van Arnhem. Maar in uitstraling en functioneren is het meer een autoweg dan een stedelijke weg, en bovendien dus een harde scheidslijn dwars door de wijk. Willen de menselijke maat en de verbinding tussen de twee wijkdelen weer terug kunnen keren in de wijk, dan moet het karakter van de weg fundamenteel veranderen. Die gedachte ligt aan de basis van het stedenbouwkundig plan dat OD205 ontwikkelde: de Nijmeegseweg transformeren van verkeersweg naar parkweg. Een groene weg die net zo mooi is als de lanen aan de noordkant van de stad.
Even gedurfd als noodzakelijk
De ruimte om deze metamorfose vorm te geven, vond OD205 is het verleggen van de rijbanen van de weg. Een keuze die even gedurfd als noodzakelijk is. In de bestaande situatie liggen de rijlopers op ruimte afstand van elkaar, gescheiden door een brede middenberm. Door de rijbanen naar elkaar toe te schuiven, komt aan beide kanten plek vrij voor de bouw van nieuwe woningen en groen. De twee wijkdelen groeien weer naar elkaar toe en de weg wordt makkelijker oversteekbaar. Het groen, dat in de oude situatie eigenlijk alleen op afstand bewonderd kon worden, wordt weer fysiek bereikbaar.
Cruciaal voor de steun van de wijkbewoners aan de plannen is het voorstel van OD205 om deze gedaanteverandering stapsgewijs te laten verlopen. Het verplaatsen van de rijbanen is een fikse ingreep, die ook gevolgen heeft voor de zo geliefde bomen in de zijbermen. In het stedenbouwkundig plan blijven ze niet alleen behouden; er wordt bovendien nieuw groen toegevoegd aan het gebied. Kaalslag tijdens de werkzaamheden wordt voorkomen door bestaande populieren die op korte termijn het einde van hun levensduur bereiken, geleidelijk aan te vervangen door al snel te starten met nieuwe aanplant. Zo blijft het gebied op elk moment z'n groene uitstraling houden.
Drie conceptlagen
Het stedenbouwkundig plan voor de nieuwe Nijmeegseweg behelst drie conceptlagen: groen & water, verkeer, en bebouwing. In de groene laag is boominclusief ontwerpen het motto: maximaal rekening houden met bestaande waardevolle bomen, die zo veel mogelijk worden ingepast. Groen en open ruimtes wisselen elkaar af langs de nieuwe Nijmeegseweg. Soms snel, soms wat langzamer. De verschillende hoogtes en typen begroeiing versterken de sfeer van een parklandschap. Door te variëren tussen pocket parks en open 'weides', krijgen niet alleen de weggebruikers zicht op de omgeving, maar kunnen ook de bewoners van Malburgen-Oost en West elkaar weer zien. ontstaan Het gebied wordt biodiverser en verandert van functie: van kijk-groen naar beleef-groen. Kers op de taart is het nieuwe De Monchypark. Waar nu nog een groot kruispunt ligt, kunnen straks kinderen spelen, bewoners uit heel Arnhem elkaar ontmoeten, een wandeling maken of een kop koffie drinken bij het nieuwe horecagebouw bij de waterpartij.
Radicale verandering
Dat wordt mogelijk dankzij het nieuwe verkeersconcept, de tweede laag uit het stedenbouwkundig plan. Hier verandert de Nijmeegseweg het meest radicaal: van verkeersader naar 30-km stadsweg. Dit nieuwe concept herschrijft de rol van de weg en plaatst de méns weer centraal, in plaats van de auto. De weg houdt nog steeds een solide verkeersfunctie, maar wordt veel bewuster ingepast in de omgeving. Kruispunten zijn compacter ontworpen, dat maakt plaats vrij voor groen, aantrekkelijke wandelpaden, fietsroutes en stallingen. De bus krijgt op termijn een eigen rijstrook en mag daar 50 blijven rijden, wat het ov een sneller en daarmee aantrekkelijker alternatief maakt voor de auto. Parkeren lost OD205 in het gebied onder de nieuwe woongebouwen op. Want elke auto minder op straat betekent méér plaats voor groen en ontmoeten in de wijk.
Op de lagen van het groen en het verkeer, legde OD205 tot slot die van de nieuwe bebouwing. Een uitdagende puzzel zo tussen de te behouden bomen en het geluid van het verkeer. De oplossing ligt in het creëren van unieke, op maat gemaakte gebouwvolumes. De twee zuidelijke bouwvelden krijgen samengestelde bouwvolumes rond een beschut groen binnenterrein. De proefverkaveling laat hier vier woningbouwcomplexen zien, inclusief een woontoren aan het zuidelijke beginpunt van de gebouwenreeks. In de middelste gebieden liggen twee bouwvelden tegenover de tuindorpachtige rijwoningen van de Dotterlaan. Hier krijgt de proefverkaveling een andere structuur, passend bij de smallere structuur van de bouwvelden en de omgeving. Bij de opricht van de John Frostbrug, op de overgang tussen Malburgen en de rest van Arnhem, krijgt de Nijmeegseweg tot slot een iconisch gebouw. Een markant herkenningspunt van het verbonden Malburgen.
Bewoners als partners
In de meest brede zin van het woord was de planvorming voor de Nijmeegseweg een co-creatief proces. In een eerdere poging om de verdichtingsopgave vorm te geven, voelden de wijkbewoners zich onvoldoende gehoord. Vanuit een ruime ervaring met participatieprocessen legde OD205, via een aanbestedingsprocedure door de gemeente en bewoners gekozen, de lat hoog en betrok het bureau bewoners van begin tot eind als partners in het ontwerpproces. Een werkwijze die perfect aansloot bij de in Arnhem al bestaande 'Malburgse Manier', waarbij gemeente, bewoners en ontwikkelaars een gelijkwaardige positie innemen in overlegorganen. Luisteren en begrip verkrijgen waren de leidraad voor het proces. Met een breed samengestelde klankbordgroep van zo’n dertig wijkbewoners doorliep OD205 een gezamenlijk ontwerptraject aan de hand van vier heldere stappen: samen ontdekken, samen dromen, samen verbeelden en samen verbeteren. Elke stap ging van start met een thema-avond op locatie. Zo leerden bewoners en ontwerpers gezamenlijk het plangebied (opnieuw) kennen en werkten ze aan een gezamenlijke visie en een gedragen plannen. Het inzetten van creatieve werkmethoden was hierbij een belangrijk middel.
Nauwe afstemming met de gemeente
Parallel aan dit traject ging OD205 in gesprek met de gemeentelijke projectgroep. Niet alleen werd het masterplan getoetst aan programma’s en beleid, ook de complexiteit van de opgave - zeker op het gebied van verkeer - vroeg om nauwe afstemming met de gemeentelijke deskundigen. Hierbij kwam ook het strategische aspect van de opgave om de hoek kijken. Het door OD205 geïntroduceerde transitieproces van een langzame en stapsgewijze ontwikkeling van het gebied vanuit een sterke toekomstvisie op wonen, groen, openbare ruimte en verkeer, hielp om draagvlak aan kwaliteit te verbinden.
Samen met wijkbewoners, woningbouwcorporatie en gemeente ontwikkelde OD205 zo een breed gedragen plan voor dit nieuwe woon- en leefgebied. Van eerste visie, via stedenbouwkundig schetsontwerp, naar stedenbouwkundig ontwerp en omgevings-kwaliteitsplan waren de bewoners nauw betrokken en van onschatbare waarde. Hun ideeën, wensen en dagelijkse ervaringen met de wijk en omgeving vormden de voedingsbodem voor de (Nijmeegse)weg naar de toekomst: het ontwerpen van een gebied dat aantrekkelijk wordt voor de diversiteit aan mensen die Malburgen rijk is.
